ترانه‌ی معروفEchoes از گروه پینک فلوید در سال ۱۹۷۱، الهام خود را چه در مضمون و چه در وزن شعری، از شعر "دو سیاره" سروده‌ی محمد اقبال در سال ۱۹۲۳ گرفت. این امر نشانگر تأثیر عمیق جنوب آسیا بر موسیقی محبوب غرب در دهه‌های ۶۰ و ۷۰ میلادی است.
در آن دوران، جریان پویایی از ایده‌ها از جنوب آسیا به سمت غرب در حرکت بود که موسیقی پاپ غربی را تحت تأثیر قرار داد. شاید مشهورترین نمونه‌اش علاقه‌مندی گروه بیتلز به آموزه‌های ماهاریشی ماهش یوگی در آشرام او واقع در ریشیکش هند در فوریه‌ی ۱۹۶۸ باشد. براساس خاطرات هر چهار عضو بیتلز و زندگینامه‌نویسانشان، این اقامت کوتاه یکی از پربارترین دوره‌های ترانه‌سرایی آن‌ها را رقم زد: ۱۹ ترانه برای آلبوم White Album (۱۹۶۸)، دو ترانه برای Abbey Road (۱۹۶۹) و ده‌ها ترانه برای آلبوم‌های انفرادی بعدی. تأثیر سنت‌های موسیقی جنوب آسیا در این آثار شاید برای مخاطبانی که با آن سنت‌ها آشنا نیستند، مشهود نباشد، اما برای آگاهان، کاملاً شنیدنی است.
بیتلز پدیده‌ای منحصر به‌فرد بودند، اما تنها گروه غربی نبودند که از افکار جنوب آسیا الهام گرفتند. گروه پینک فلوید نیز، یا به‌طور خاص اعضای آن، از جمله کسانی بودند که عمیقاً مطالعه می‌کردند و همین مطالعه، الهام‌بخش آثار موسیقایی‌شان بود.
راجر واترز، ترانه‌سرای اصلی گروه، با اشعار محمد اقبال آشنا بود. پینک فلوید غالباً در ژانر "راک فضایی" دسته‌بندی می‌شد، که بی‌راه هم نبود، چرا که آثار پس از خروج سید برت، مانند Saucerful of Secrets (۱۹۶۸) و اجرای زنده‌اشان همزمان با فرود آپولو ۱۱ روی ماه (۱۹۶۹)، این گرایش را نشان می‌داد.
اما کشف زیبایی‌ست این‌که چگونه اشعار اقبال راه خود را به ترانه‌ای از یکی از مشهورترین گروه‌های موسیقی جهان باز کردند.
نسخه‌ی اولیه‌ی ترانه‌ی Echoes از آلبوم Meddle (۱۹۷۱) مستقیماً از شعر "دو سیاره" (از مجموعه پیام مشرق، ۱۹۲۳) بهره گرفته بود:
دو سیاره به هم رسیدند،
یکی به دیگری گفت: "چه دلنشین
اگر تا ابد در آغوش هم بمانیم،
و اینجا برای همیشه درنگ کنیم!
کاش آسمان اندکی مهلت می‌داد،
و نور ما یکی می‌شد در پیوندی نورانی! "
اما در دل آن اشتیاق به اتحاد،
بانگ جدایی به صدا درآمد.
اختران تغییرناپذیر می‌گردند،
و هر یک مدار ثابتی دارد؛
اتحاد ابدی خیالی‌ست،
و جدایی قانون غالب هستی است.
برخی نسخه‌های ضبط‌شده از پیش‌نویس‌های اولیه‌ی این ترانه، به‌صورت غیررسمی و در قالب نسخه‌های "بوت‌لگ" در اینترنت در دسترس‌اند، اما پینک فلوید آن‌ها را رسمی نکرده است.
با این حال، نارضایتی واترز از عنوان "راک فضایی" باعث شد که او اشعار اولیه‌اش را، که برگرفته از اقبال بودند، بازنویسی کند. او بین شعر سیاره‌ای اقبال و آنچه بعدها خود آن را "یک شعر صوتی حماسی" می‌نامید، پلی زد؛ شعری که از فضا به زمین برگشت و مضمونش به جدایی و انزوا در زندگی انسانی تبدیل شد. توصیف واترز از Echoes به‌عنوان یک "شعر" صریحاً اشاره‌ای به اقبال است.
مارک بلیک در کتاب Pigs Might Fly (نسخه‌ی بازبینی‌شده‌ی ۲۰۱۳) می‌نویسد:
"یکی از پنجره‌های آپارتمان راجر واترز و دوست‌دخترش جودی تریم در شِفردز بوش لندن، به خیابانی باز می‌شد که در آن مردم چون مورچه‌گان، به سوی کار می‌رفتند و شب بازمی‌گشتند. اشعاری که به رهگذران غریبه اشاره دارد، به گفته‌ی واترز، درباره‌ی پیوند میان انسان‌هاست. درباره‌ی این‌که چگونه انسان‌ها می‌توانند انسانیت یکدیگر را بشناسند".
بی‌تردید اشعار اقبال شگفت‌انگیزند. گرچه متن ترانه‌ی Echoes در نهایت دچار بازنویسی شد، اما وزن شعری آن همچنان بر همان ساختار شعر "دو سیاره" باقی ماند. کشفی دلنشین است این‌که واژگان اقبال، راه خود را به موسیقی‌ای باز کرده‌اند که در سراسر جهان شنیده می‌شود.
https://thefridaytimes.com/16-Jul-2025/iqbal-s-poetry-echoes-in-pink-floyd-s-iconic-1971-track
نظر شما